Έγκλημα και κίνητρα στη σύγχρονη εποχή

Τον τελευταίο καιρό μια σειρά από περιστατικά δολοφονιών έχουν απασχολήσει τον τύπο της χώρας και την κοινή γνώμη λόγω της πρωτοφανούς βιαιότητάς τους. Τα περιστατικά; Η δολοφονία του 64χρονου στο Χαλάνδρι από τη σύζυγό του. Η δολοφονία του νηπίου στο Νέο Κόσμο από τη μητέρα του. Το πρόσφατο έγκλημα στο Ελληνικό και άλλα παρόμοια περιστατικά πριν μερικές δεκαετίες θα θεωρούταν πρωτοφανή. Πλέον γίνονται ολοένα και πιο συνηθισμένα.

Το έγκλημα και η διαφοροποίηση του

Ίσως να μην μπορούμε να μιλήσουμε με ακρίβεια για το αν η εγκληματικότητα έχει αυξηθεί σε σύγκριση με προηγούμενες εποχές. Αυτό συμβαίνει λόγω της αδυναμίας σύγκρισης αξιόπιστων στοιχείων μεταξύ εποχών. Ακόμα πιο δύσκολα μπορούμε να μιλήσουμε για μια επίδραση της κρίσης στο έγκλημα. Οι δείκτες εγκληματικότητας πιθανόν διαφοροποιήθηκαν λόγω της ύπαρξης πολλών ταυτόχρονων κοινωνικού χαρακτήρα μεταβολών που συνεμφανίστηκαν την ίδια περίοδο. Τα γραφεία ιδιωτικών ερευνών πάντα έιχαν και εξακολουθούν να έχουν τέτοιες υποθέσεις.

Διαφοροποίηση στις κοινωνικές ομάδες των εγκληματιών

Αυτό ωστόσο που μπορούμε με βεβαιότητα να διαπιστώσουμε αφορά τη διαφοροποίηση του προφίλ της εγκληματικότητας σε σχέση με παλαιότερες εποχές. Πράγματι, σε παλαιότερες εποχές το έγκλημα πραγματοποιούταν κυρίως από άτομα που η κοινωνία έθετε στο περιθώριο. Πλέον το έγκλημα τελείται σε μεγαλύτερο βαθμό από άτομα που ανήκουν στην αστική τάξη σε σχέση με το παρελθόν. Η πρώτη επομένως διαφορά του εγκλήματος σε σχέση με το παρελθόν αφορά το ότι πραγματοποιείται δυνητικά από τον οποιονδήποτε. Δεν γίνεται πλέον αναγκαστικά από κάποιον που ανήκει στο κοινωνικό περιθώριο.

Διαφοροποίηση στα κίνητρα των εγκλημάτων

Η δεύτερη διαφοροποίηση της εγκληματικότητας αφορά την ανισοβαρή σχέση κινήτρου και δράσης. Σε παλαιότερες εποχές τα ελάχιστα αυτά εγκλήματα που πραγματοποιούταν από οικογενειάρχες και φιλήσυχους κατά τα άλλα πολίτες είχαν σε μεγάλο βαθμό κάποιο κρυφό κίνητρο που παρακινούσε το θύτη στην πράξη. Χαρακτηριστικά θυμάμαι ως αστυνομικός την περίπτωση δολοφονίας μιας γυναίκας. Είχε γίνει από τον σύζυγο της λόγω της ύπαρξης ενός ασφαλιστηρίου συμβολαίου παχυλής αποζημίωσης σε περίπτωση θανάτου. Κατά τη σύλληψη του μετά την έρευνα ο δράστης είχε ομολογήσει με ειλικρίνεια «Έπαιξα και έχασα». Η φράση αυτή ήταν συχνή από εγκληματίες σε προηγούμενες εποχές και δήλωνε πράγματι την προσμονή ενός μεγάλου οφέλους που παρακινούσε το δράστη στο έγκλημα.

Απουσία κίνητρου

Αντίθετα, κατά τα τελευταία έτη παρατηρούνται ολοένα και περισσότερα εγκλήματα στα οποία το κίνητρο απουσιάζει ή δεν είναι τέτοιο που να δικαιολογεί την τέλεση του εγκλήματος. Δεν υπάρχουν για παράδειγμα κίνητρα όπως σε μία υπόθεση τοκογλυφίας. Πρόκειται επομένως περισσότερο για οικογενειακά εγκλήματα και ενδοοικογενειακή βία που τελούνται εν βρασμό ψυχής παρά για προμελετημένες ενέργειες ανθρωποκτονίας. Η πιο βασική ίσως παραδοχή για την αντιμετώπιση αυτής της μεταβολής είναι η παραδοχή της άγνοιας της αιτίας της. Πράγματι, μετά από κάθε παρόμοιο περιστατικό παρακολουθούμε τηλεοπτικές εκπομπές με ομιλίες ειδικών για τα φαινόμενα αυτά και για τον τρόπο αντιμετώπισής τους.

Ωστόσο, η συνεχής επανάληψη παρόμοιων περιστατικών μάλλον οφείλει να μας οδηγήσει στη διαπίστωση μιας νέας μορφής οικιακής εγκληματικότητας. Η συγκεκριμένη δεν μπορεί να επεξηγηθεί με βάση τα παλιά μέσα και τον παλιό τρόπο σκέψης. Η παραδοχή της ανετοιμότητάς της κοινωνίας στην αντιμετώπιση της μεταβολής αυτής ίσως αποτελέσει και την αφετηρία στοχασμού για τα αίτιά της από μηδενική βάση. Αυτή είναι μια προϋπόθεση ενδεχομένως αναγκαία για την κατανόηση και αντιμετώπιση του φαινομένου.

“Το ανωτέρω κείμενο  ενδέχεται να είναι ενδεικτικό πρακτικών και μεθόδων που χρησιμοποιούνταν παλιότερα. Ορισμένες τακτικές και μέθοδοι ενδέχεται πλέον να είναι μη εφαρμόσιμες βάση του νέου νόμου 5005/22 που αφορά τη διαδικασία άρσης απορρήτου των επικοινωνιών, της κυβερνοασφάλειας και της προστασίας προσωπικών δεδομένων των πολιτών.”